Het genogram in de contextuele benadering
Goed om te weten: leden van de VCW, de Vereniging van Contextueel werkers krijgen korting op het eerste jaar gebruik van Roots of Me.
De contextuele hulpverlening, gebaseerd op het gedachtengoed van Iván Böszörményi-Nagy, richt zich op intergenerationele dynamieken binnen families. Centraal hierin staat de balans tussen geven en ontvangen (of tussen geven en nemen). Het genogram is een krachtig instrument om deze patronen zichtbaar te maken en te begrijpen hoe ze doorwerken in het leven van cliënten.
Toepassing in de praktijk: de vier dimensies van de relationele werkelijkheid
Nagy onderscheid vier dimensies van de relationele werkelijkheid. De eerste drie dimensies waren al bekend in de psychologie en in de klassieke systeembenadering. Hij voegde de vierde dimensie, die van de relationele ethiek, toe en werkt nadrukkelijk integratief.
In welke dimensie gebruik je het genogram?
Traditioneel wordt het genogram vooral in de eerste dimensie gebruikt. Met de beeldtaal van Roots of Me kun je echter ook de veranderlijke kwaliteiten van de andere dimensies weergeven. Hierbij is belangrijk te weten dat je per gezin of cliënt niet beperkt tot het het maken van één genogram. Een genogram is een momentopname, waardoor veranderingen in alle vier dimensies kunnen vragen om een nieuw genogram. Zo kun je ook de veranderingen in de dimensie van de interactie of relationele ethiek tijdens een traject bespreekbaar en inzichtelijk maken voor de familie.
1. De dimensie van de feiten (de objectieve dimensie)
- Wie horen er allemaal bij de cliënt? Alle familieleden van tenminste drie generaties krijgen een plek op het genogram. Ook als ze niet meer leven, heel kort hebben geleefd of als er geen contact meer is.
- Informatie over de belangrijke levensgebeurtenissen zoals geboortes, huwelijken, scheidingen, migratie.
Deze gebeurtenissen hebben invloed op de dynamiek binnen een familiesysteem.
2. De dimensie van van psychologie (de intrapersoonlijke dimensie)
- Hoe heeft iemand deze gebeurtenissen ervaren?
- Welke gevoelens, overtuigingen en copingmechanismen zijn hierdoor ontstaan?
Dit zijn alle elementen waarmee de traditionele psychodynamica en individuele psychotherapie werkt.
3. De dimensie van de interactie (de systemische dimensie)
- Welke relationele patronen zijn zichtbaar? Denk hierbij aan communicatie, machtsverhoudingen, het zondebokmechanisme, gezinsmythes.
- Hoe verlopen de onderlinge verhoudingen, conflicten, coalities en machtsstructuren binnen de familie?
Dit is het terrein van de klassieke systeembenadering en gezinstherapie.
4. De dimensie van de relationele ethiek (de contextuele dimensie)
Waar de eerste drie dimensies (feiten, psychologie en interactie) zich richten op waarneembare en subjectieve aspecten van relaties, gaat de relationele ethiek over de balans in geven en ontvangen binnen families. Vragen die hierbij onderzocht worden zijn:
- Hoe is de balans tussen geven en ontvangen?
- Welke patronen van destructieve rechtvaardiging spelen een rol?
- Hoe beïnvloeden loyaliteiten de keuzes en het gedrag van de cliënt?
- Hoe werkt onbalans in geven en nemen door in familierelaties?
- Intergenerationele hulpbronnen zichtbaar te maken – Welke positieve krachten kunnen worden benut?
Door samen met een cliënt een genogram te analyseren, kan een professional helpen om destructieve patronen te herkennen en te doorbreken. Zo kan in het genogram met Roots of Me parentificatie (of rolomkering) worden getekend, om aan te duiden hoe iemand van zijn of haar plek komt. Dit geeft ruimte om nieuwe, gezondere keuzes te maken en relaties op een evenwichtige manier vorm te geven.
Genogram als gesprekstool
Het maken van een genogram is niet alleen een analyse-instrument, maar ook een interventie op zich. Cliënten krijgen nieuwe inzichten in hun familiegeschiedenis en hun eigen plek binnen het systeem. Door letterlijk te kunnen uitzoomen en kijken naar de familiegeschiedenis komt er vaak ruimte voor erkenning voor wat er is gebeurd en voor mildheid van de cliënt ten aanzien van zichzelf. Dit biedt ruimte om oude dynamieken te doorbreken en nieuwe keuzes te maken.
Binnen de contextuele benadering is het genogram een onmisbaar hulpmiddel om rechtvaardigheid en balans binnen families te onderzoeken. Het helpt professionals en cliënten om generatie-overstijgende patronen zichtbaar te maken, destructieve dynamieken te doorbreken en krachtbronnen te benutten.