De inzet van het genogram binnen Signs of Safety

In de Signs of Safety-methodiek, een oplossingsgerichte benadering binnen de jeugdhulpverlening gericht op het waarborgen van kindveiligheid, kan het genogram een krachtig hulpmiddel zijn om het familiesysteem en netwerk rondom een kind visueel in kaart te brengen. Het helpt bij het begrijpen van de gezinsstructuur, de relaties tussen familieleden en bij het identificeren van steunfiguren. We schreven er een praktijkverhaal over, met Sigs of Safety trainer en adviseur Petra Rozeboom. Lees het hier.

Hier zijn enkele manieren waarop het genogram kan worden ingezet binnen Signs of Safety:

1. In kaart brengen van het veiligheidsnetwerk

Een belangrijk onderdeel van Signs of Safety is het opzetten van een ondersteunend netwerk rond het kind, bestaande uit familieleden en andere belangrijke personen die kunnen bijdragen aan de veiligheid en het welzijn van het kind. Het genogram helpt hierbij door op een overzichtelijke manier de familie en het bredere netwerk (vrienden, buren, school) van het kind in beeld te brengen. Dit biedt de mogelijkheid om te bepalen wie een rol kan spelen in het veiligheidsnetwerk.

2. Inzicht in familiedynamiek en relaties

Het genogram laat zien hoe familieleden met elkaar verbonden zijn en wat de kwaliteit van hun relaties is. Dit inzicht is belangrijk in Signs of Safety, omdat het helpt om te begrijpen waar spanningen, conflicten of sterke banden in de familie zitten die de veiligheid van het kind kunnen beïnvloeden. Door deze relaties te visualiseren kan de hulpverlener samen met het gezin bepalen welke relaties versterkt moeten worden en waar mogelijke risico’s liggen.

3. Betrekken van familie bij het veiligheidsplan

Signs of Safety is gericht op het actief betrekken van ouders, familieleden en het bredere netwerk bij het opstellen en uitvoeren van een veiligheidsplan voor het kind. Het genogram biedt een visueel hulpmiddel om te bespreken wie binnen het gezin en netwerk betrokken kan worden bij het waarborgen van de veiligheid van het kind. Door deze mensen letterlijk op papier te zien staan, wordt het gemakkelijker voor de familie om over deze betrokkenheid te praten en beslissingen te nemen over de rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende personen.

4. Ondersteuning bij het bespreken van moeilijke onderwerpen

In Signs of Safety worden vaak moeilijke onderwerpen besproken, zoals kindermishandeling, verwaarlozing, of conflicten binnen het gezin. Het genogram kan helpen om deze gesprekken minder confronterend te maken door het gezinssysteem en de dynamieken op een neutrale, visuele manier te presenteren. Hierdoor wordt het makkelijker om familieverhoudingen te bespreken zonder meteen te vervallen in schuld of beschuldigingen.

5. Het visualiseren van historische en intergenerationele patronen

Het genogram kan worden gebruikt om te identificeren of er intergenerationele patronen van misbruik, geweld, verwaarlozing, of verslaving in de familie aanwezig zijn. Dit biedt inzicht in hoe bepaalde gedragingen of problemen door de generaties heen zijn overgedragen en kan helpen om deze patronen te doorbreken in het kader van de veiligheid van het kind. Dit inzicht kan een cruciale factor zijn bij het opstellen van een effectief veiligheidsplan.

6. Verhelderen van complexe gezinsstructuren

In veel gevallen is de gezinsstructuur complex, bijvoorbeeld door echtscheidingen, hertrouwde ouders, pleegzorg of adoptie. Het genogram helpt om deze complexiteit op een eenvoudige manier te visualiseren, waardoor het voor hulpverleners en gezinsleden makkelijker wordt om te begrijpen hoe de verschillende personen met elkaar in verband staan en hoe deze relaties de veiligheid van het kind beïnvloeden.

7. Ondersteuning van de krachtgerichte benadering

Signs of Safety richt zich sterk op het identificeren van sterke punten binnen een gezin, niet alleen op de risico’s. Het genogram helpt om niet alleen de problemen, maar ook de bronnen van steun binnen het gezin en netwerk te identificeren. Dit kunnen bijvoorbeeld grootouders, ooms, tantes, of vrienden zijn die een positieve invloed hebben en kunnen bijdragen aan het veiligheidsplan. Het visualiseren van deze sterke punten helpt het gezin om te zien welke hulpbronnen ze kunnen inzetten om de situatie te verbeteren.

8. Versterken van samenwerking tussen hulpverleners en gezin

Het genogram bevordert de samenwerking tussen hulpverleners en gezinnen doordat het een gedeeld referentiepunt biedt. Zowel de familie als de hulpverlener kan naar het genogram kijken om te zien hoe de gezinsdynamiek eruitziet, welke steunfiguren er zijn, en waar de uitdagingen liggen. Dit gezamenlijke overzicht helpt om een open dialoog te voeren en samen te werken aan een veiligheidsplan dat door iedereen wordt gedragen.

9. Evaluatie en voortgang

Gedurende het Signs of Safety-traject kan het genogram worden gebruikt om de voortgang te evalueren. Aan het begin van de interventie wordt een genogram opgesteld en tijdens het traject kan een nieuw genogram worden gemaakt om te zien welke veranderingen er hebben plaatsgevonden in de gezinsrelaties en het veiligheidsnetwerk. Dit visuele hulpmiddel maakt het eenvoudiger om te bespreken welke verbeteringen er zijn en welke relaties of kwesties nog aandacht nodig hebben.

Conclusie

In de Signs of Safety-methodiek kan het genogram helpen bij het in kaart brengen van het familiesysteem, het identificeren van steunfiguren en het creëren van een veiligheidsnetwerk rondom het kind. Het biedt inzicht in familiedynamiek en intergenerationele patronen, ondersteunt het gesprek over moeilijke onderwerpen, en helpt om een krachtgerichte benadering te bevorderen. Door het genogram te gebruiken als visueel hulpmiddel, wordt de samenwerking tussen hulpverleners en gezinnen versterkt en kunnen veiligheidsplannen effectiever worden opgesteld en uitgevoerd.