Systeemtherapeut Chrisje van Gogh

Interview door Janine Koppers

Ik werk vooral in de intakefase met het genogram. In die fase wil je iets weten over de huidige situatie en de achtergrond van beide partners. Ik maak minimaal een korte schets: de huidige gezinssamenstelling en het gezin van herkomst, wie zijn belangrijke personen in de familie, hoe zit het met opa en oma, kinderen, wat is belangrijk uit de familiegeschiedenis. Maar liever werk ik het genogram rustig verder uit in de eerste sessies om het plaatje helemaal compleet te maken. Ik teken het genogram samen met de mensen. Het helpt hen om samenhang te zien en om zich te realiseren wat ze allemaal hebben meegemaakt en wie er allemaal om hen heen staan. Meestal besteed ik er tussen de 2 en 4 sessies aan. Daarnaast maak ik een beschrijving van wat we allemaal hebben besproken in die sessies. 

Als ik met echtparen werk, dan geef ik ze graag het genogram mee om samen aan verder te werken en in te kleuren. Dat samenwerken heeft dan bijna iets gezelligs en kan zelfs een soort ontspanning brengen. Maar het opstellen van een genogram kan ook veel emoties oproepen doordat je snel met mensen in hun geschiedenis zit en er bijzondere en gevoelige herinneringen komen bovendrijven. Ik noem het genogram weleens 'het schilderij van een familie', omdat je in beeld weergeeft wat er allemaal in de familie gebeurd is. 

Door een genogram te maken krijg je inzicht in de ontwikkeling van kind tot volwassene in de gezinscontext. En je ziet zo ook herhalingen van problematiek door de generaties heen. Je ziet dezelfde keuzes of keuzeproblemen terugkomen. Daardoor kunnen mensen overzicht krijgen over hun huidige situatie en het geeft al enigszins aan wat er in het therapietraject aandacht zal krijgen. Normaal gesproken zou ik dat doen in een live sessie, maar ook nu - in lockdown - kun je door te videobellen toch samen met een genogram werken. Het is een prachtig instrument en als je de beeldtaal eenmaal kent kun je er snel overzicht mee creëren.

Chrisje neemt ons nu mee in haar praktijk. Ze heeft een casus ingebracht die we gaan uitwerken in een genogram. De casus gaat over Frans. Frans zal over een paar maanden met pensioen gaan en hij wordt door angst en lichamelijke klachten genoodzaakt om terug te kijken op zijn leven.   

Huidige situatie

Frans (66) is aangemeld met angstklachten en lichamelijke klachten. Noemt het zelf 'overwerkt zijn'. Frans gaat over paar maanden met pensioen. Deze laatste maanden op zijn werk zijn lastig. Hij heeft een creatieve baan in het reclame wezen. Het bedrijf waar hij werkt was heel succesvol, maar de laatste jaren gaat het niet zo goed. Het aantal klanten neemt af. Frans was favoriet op zijn werk, maar hij is die positie kwijtgeraakt. Zijn klanten raakten uitgekeken op zijn werk en haakten af. Er zijn veel jonge mensen in dienst genomen. Daardoor voelt hij zich in een hoek gezet. Toch wil hij wil niet vlak voor de eindstreep afhaken. Hij heeft buiten zijn werk geen andere hobby's. Is bang voor verlies van werk en vastigheid. Frans heeft door zijn enorme harde werken niet hoeven of kunnen nadenken over alternatieven. De huidige situatie noopt hem daar nu toe. Tijdens de lockdown heeft Frans veel thuisgewerkt. Dat draagt bij aan geïsoleerd gevoel en hij wordt nog meer met zichzelf geconfronteerd. Hij wordt nu teruggeworpen op zichzelf en moet onder zien wat hij met zijn leven aan wil en kan.

Zijn vrouw Lisa (65) heeft veel verschillende banen gehad. Van verkoopster in een tapijtwinkel tot interieurstylist, ze heeft altijd creatief werk gehad. Zij heeft een paar jaar na de geboorte van haar kinderen een kunstopleiding gevolgd. Lisa schildert, geeft lessen en exposities en heeft een eigen atelier. Het kunstenaarschap geeft haar enorm veel energie. Lisa kan door de lockdown tijdelijk geen exposities houden en lesgeven, maar ze kan gelukkig wel naar haar atelier. Gezien de aard van haar werk en het plezier dat ze eruit haalt is Lisa nog niet van plan te gaan stoppen met werken.

Lisa heeft veel zorgen over Frans. Ze is positief ingesteld, maar er ligt nu veel op hun bord. Zowel Frans als Lisa worden door de huidige situatie van Frans geconfronteerd met de impact van verlies op hun eigen leven.

We brengen de familie van Frans en Lisa in beeld in een genogram.

(Klik op de afbeelding om het genogram te vergoten. )

Gezin

Frans en Lisa zijn nu 40 jaar getrouwd. Ze hebben samen drie kinderen gekregen. Toen hun zoon Bert twee was heeft Lisa een miskraam gehad. Daarnaast heeft Frans twee kinderen uit een vorig huwelijk (duurde 5 jaar), deze zijn na de scheiding bij hun moeder gaan wonen. Deze kinderen zijn nu getrouwd en hebben kinderen. Lisa heeft een zoon (Victor) uit een vorig huwelijk (duurde 3 jaar). Victor is na de scheiding bij haar - en later ook bij Frans - komen wonen. Ook hij is intussen getrouwd.

Frans en Lisa hebben nu veel zorgen rondom hun jongste dochter, Leonie. Zij is pas gescheiden van Harrie en dat gaat met veel conflicten gepaard. Frans en Lisa passen vaak op de kleinkinderen Tommie en Ellen. Op die manier helpen ze Leonie. Er is veel verdriet rond deze scheiding. 

Frans en Lisa willen de andere kleinkinderen net zoveel aandacht geven als ze geven aan Tommie en Ellen. Dat is lastig, omdat Frans nu zo met zijn eigen gezondheid bezig is. Sowieso maakt de corona pandemie al het contact veel lastiger.

Achtergrond Frans

Frans is de jongste van vijf kinderen. Zijn vader overleed op 39-jarige leeftijd plotseling aan een hartstilstand. Frans was toen 6 jaar oud. Als jongste was hij erg afhankelijk van moeder. Hij had was een angstig en onzeker kind en leidde op die manier impliciet zijn moeder af van het verdriet om het verlies van haar man; zij leunde op haar beurt ook weer op hem. Hij heeft zich sterk met zijn moeder verbonden en daardoor beleefde hij ook haar verdriet. Hij ging als laatste het huis uit. Moeder is nu overleden (93), maar heeft lang een grote invloed gehad op Frans en zijn eigen gezin.  

Frans had veel contact met zijn oudere broer Paul. Ook als kinderen trokken ze veel met elkaar op. Paul woonde samen met zijn gezin in Engeland. Paul overleed op 50-jarige leeftijd aan darmkanker. Toen was Frans 45. Het contact tussen Frans en zijn broer René is verbroken, dat zorgt voor spanning. Frans heeft af en toe wel contact met zus Charlotte en broer Cas.

Achtergrond Lisa

Lisa is de tweede van zeven kinderen. Ook Lisa's vader is vroeg overleden. Hij was 50 jaar oud. Ze heeft een afstandelijke relatie met haar oudere broer Leo en met haar jongere zus Agnes. Ze was heel close met haar zusje Marijke. Marijke overleed op 33-jarige leeftijd door een auto ongeluk. Lisa heeft goed contact met haar jongere tweelingbroers Fred en Johan. Lisa's moeder doet vaak een beroep op Lisa en haar gezin. Moeder heeft veel lichamelijke klachten. Wat er precies aan de hand is, is onduidelijk. Ze heeft een beperkt netwerk en is niet tevreden. Lisa zorgt voor haar moeder, want 'ze is ook maar alleen'. Frans heeft moeite met de moeder van Lisa, omdat zij zo'n groot beroep doet op het gezin. Eerder was er sprake van concurrentie om aandacht tussen de moeder van Frans en de moeder van Lisa.

IDEEËN voor de behandeling

Het lijkt in dit verhaal te draaien om angst voor verlies (van relaties, veiligheid en zekerheden). Frans heeft tot nu toe veel van zijn emoties rond het verlies van zijn vader en van zijn broer weggestopt. Hij heeft voorheen de aandacht van zijn eigen verdriet verplaatst naar de zorg voor anderen. Doordat hij straks met pensioen gaat, en daardoor gedwongen is om zijn werk en ook zijn positie los te laten, komt ook het oude verlies bij hem boven. De situatie nodigt uit tot verwerking van zijn rouw en het ontwikkelen van perspectief op de tijd als hij met pensioen gaat. Allereerst moet er aandacht worden gegeven aan de fysieke klachten van pijn, vermoeidheid en uitputting, om een basis te creëren om dieper op de andere problemen in te gaan. Daarbij wordt, als beiden daarmee instemmen, ook zijn echtgenoot Lisa betrokken, zodat zij ook een beeld krijgt van de achtergrond van zijn klachten. Wat we niet weten is hoe Lisa zal reageren op wat er aan emoties bij Frans naar boven komt en wat dit voor haar zal betekenen, gezien haar eigen geschiedenis. En hoe kijken zij beiden terug op hun eigen scheidingen, nu hun dochter Leonie en haar gezin in door deze moeilijke fase heen gaan?